Ook het tweede nummer van de vijfde jaargang van Tijdschrift Verslaving & Herstel biedt een sterke en gevarieerde inhoud. Traditiegetrouw presenteren we een mix van zes artikelen, aangeboden vanuit wetenschap en praktijk, als ervaringsdeskundigheid of als essay, met een invalshoek vanuit preventie of zorg.
Wat me bij deze editie opvalt, is de hernieuwde aandacht van onderzoekers voor de interactie tussen verslaving en de context waarin die zich voordoet. Twee originele studies richten zich op de invloed van de fysieke en sociale omgeving op middelengebruik.
Het eerste onderzoek, van Els Plettinckx en collega’s, gaat over drugsgebruik in Belgische gevangenissen. Dit maakt deel uit van het Europese PRS-20-project, dat een gevangenisbeleid beoogt uit te tekenen op basis van de noden van deze populatie – zowel tijdens detentie als erna. De auteurs tonen onder meer aan dat de wisselende beschikbaarheid van drugs binnen de muren ertoe aanzet andere middelen te (leren) gebruiken, en dat het slachtofferschap van fysiek geweld tijdens de huidige detentie gepaard gaat met een verhoogde kans op gebruik. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de complexe wisselwerking tussen middelengebruik, de gevangeniscontext en de biopsychosociale behoeften van personen die er noodgedwongen verblijven.
Het tweede onderzoek, van Alex van Dongen en Boukje Dijkstra, gaat over beschermde woonvormen en abstinentie bij GHB-gebruikers. De auteurs delen de resultaten van een driejarige evaluatie, waaruit blijkt dat er aanzienlijk minder terugval is bij bewoners van kleinschalige voorzieningen buiten de centrumgemeente, vergeleken met groepsvoorzieningen binnen die gemeente. Voor het eerst kan de voorkeur voor kleinschaligheid (en afstand tot de eigen omgeving) met cijfers worden onderbouwd.
Hoewel verder onderzoek nodig is vanwege de beperkte steekproef, is dit een belangrijk signaal. In Nederland en België zijn er immers tal van voorbeelden van complexe problematiek bij gebruikers van goedkope drugs, die elkaar opzoeken en voor veel overlast zorgen. Hierdoor bepalen zij sterk het maatschappelijke beeld van de drugproblematiek als onoplosbaar. Ik denk hierbij aan de GHB-gebruikers uit het onderzoek, maar ook aan gebruikers van crack (rookbare cocaïne) en flakka (cathinonen). In België klinkt dan al snel de roep om dwangmaatregelen om deze mensen tijdelijk uit de samenleving te verwijderen.[i]
Arnt Schellekens bespreekt in zijn vaste column eveneens hoe beleid de context beïnvloedt: de beschikbaarheid van zorg, veranderingen in gebruikersgedrag of hoe een verbod sommige drugs (zoals flakka) duurder maakt en zo leidt tot verschuiving naar gevaarlijkere middelen (zoals nitazenen).
Verder zijn er twee bijdragen over preventie. Teun van der Velden en collega’s ontwikkelden een geheel nieuwe, interactiegerichte educatieve interventie om cannabisgebruik onder jongeren te ontmoedigen: een digitale escaperoom onder de naam Brainlock. Tegelijkertijd onderzochten zij het effect van deze interventie op variabelen als sociale normperceptie, houding tegenover cannabisgebruik en verwacht toekomstig gebruik. De resultaten zijn genuanceerd, maar het opzet is veelbelovend voor de preventieve sector.
Marjan Möhle en Anneke van Wamel introduceren het programma ‘Open en Alert’, gericht op een structureel middelenbeleid binnen zorg- en welzijnsorganisaties. Ze bespreken de implementatie en uitbreiding naar andere doelgroepen, inclusief de procesevaluatie van 2024. Ze pleiten ervoor dat deze organisaties, om impact te hebben op middelengebruik dat hun werking kan verstoren, het volledige traject van drie pijlers zouden volgen: beleidsontwikkeling, deskundigheidsbevordering en samenwerking met de verslavingszorg.
Dan rest er nog een ervaringsverhaal. Martinus Stollenga en Gert de Haan interviewden Suzanna de Jonge, een 69-jarige vrouw die op haar zestiende begon met heroïne. Ze schreef een boek over haar langdurige ervaringen met verslaving en de verslavingszorg. Door gehoorschade vond zij geen aansluiting in de oorspronkelijke, groepsgerichte behandelmodellen.
Vergeet ook niet onze vaste rubriek ‘Abstract verpakt’, waar enkele opmerkelijke artikels uit internationale tijdschriften rond ons thema worden voorgesteld. Zo blijft u op de hoogte en kan u meer lezen wanneer gewenst.
Stuk voor stuk zijn de artikels in dit nummer boeiende en toegankelijke bijdragen voor een breed publiek.
Paul Van Deun, hoofdredacteur
[i] Vlaams Regeerakkoord 2024-2029, Samen werken aan een warm en welvarend Vlaanderen. https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/69476, p. 154.