Het Tijdschrift Verslaving & Herstel kon de voorbije jaargang een beroep doen op 47 excellente reviewers om artikels te beoordelen en te adviseren. We zijn hun veel dank verschuldigd. Kris Baetens, VUB Brussel; Maarten Belgers,… Lees verder »Lijst van reviewers in jaargang 2024
Ervaringswerk heeft een belangrijke plaats binnen de herstelgerichte zorg. Day con suis (2025) deden literatuuronderzoek over de zorgvormen waarvoor de meeste bewijskracht bestaat. Ze vonden vier hoofdcategorieën: 1. mensen toeleiden naar werk; 2. voortgezette zorg die duurt tot in de eerste fasen van herstel; 3. ervaringsgeïnformeerde interventies om mensen binnen zorg te houden; en 4. herstelhuizen met ervaringsdeskundigen. Herstelgericht ervaringswerk helpt herval en heropnames te voorkomen en is een kosteneffectieve manier om mensen met een verslavingsproblematiek te ondersteunen.
Day, E., Pechey, L.C., Roscoe, S., & Kelly, J.F. (2025). Recovery support services as part of the continuum of care for alcohol or drug use disorders. Addiction (Abingdon, England), 10.1111/add.16751. doi.org/10.1111/add.16751
Ruud van Nederkassel is een 37-jarige, MBO-opgeleide man die samen met zijn vriendin en zijn twee honden woonachtig is in Etten-Leur. Hij is door beide auteurs geïnterviewd en heeft toestemming gegeven om deze tekst te publiceren.
Ruud was werkloos geraakt en kwam thuis te zitten met veel pijn aan zijn polsen. Hij had geen daginvulling en keek uit naar herstel van zijn polsen zodat hij weer aan het werk kon. Toen een operatie aan zijn polsen geen soelaas bood en hij hoorde dat er geen verbetering meer te verwachten viel, zonk de moed hem in de schoenen. Ruud zat in de schuldsanering en kon niet rondkomen van de vijftig euro die hij wekelijks te besteden had. Hij startte met het verkopen van GHB, ging zelf ook gebruiken en raakte eraan verslaafd: “Onbedoeld werd ik op den duur zelf mijn beste klant.”
Op 29 november 2023 kwamen 28 ervaringsdeskundigen bijeen bij het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) in Brussel. De deelnemers, zowel vrijwilligers als betaalde krachten, hadden persoonlijke ervaring met middelengebruik, gokken of gamen en werkten in uiteenlopende functies als coach, begeleider of therapeut.
Ervaringsdeskundigen zetten hun kennis en ervaringen steeds vaker in om anderen te ondersteunen, in de algemene en geestelijke gezondheidszorg maar ook binnen de alcohol- en drughulpverlening. Het hulpverleningslandschap is divers en versnipperd, waardoor niet alle betrokkenen elkaar kennen. Een netwerk kan daarom op verschillende niveaus ondersteunend werken. Om die reden organiseerde het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD), in samenwerking met drie ervaringsdeskundigen1, een inspirerende trefdag om kennis te maken en inzichten uit te wisselen.
De deelnemende ervaringsdeskundigen kregen een aantal stellingen gepresenteerd waarover ze in wisselende groepen discussieerden, en meningen en ervaringen uitwisselden. Dit is een weergave van de antwoorden.
Alcohol is maatschappelijk een groot probleem in ons land. Het vroeg herkennen van symptomen die op een alcoholprobleem kunnen wijzen, kan ertoe leiden dat (professionele) hulp tijdig kan worden aangeboden, waardoor de kans toeneemt dat mensen niet alcoholverslaafd geraken. Daarom is het belangrijk dat toekomstige artsen hiermee in contact worden gebracht. Om de eerstejaarsstudenten Geneeskunde aan de Universiteit Antwerpen een goede indruk te geven van wat alcoholmisbruik kan teweegbrengen op fysiek en psychisch maar ook op sociaal vlak, doen we een beroep op getuigenissen van mensen van Project Jongeren. Deze ervaringsdragers zijn niet enkel bereid om hun verhaal te brengen maar gaan ook geen enkele vraag van de studenten uit de weg.
Alcohol is in de Belgische cultuur ingebakken (België staat op de lijst van het immaterieel cultureel werelderfgoed van UNESCO met zijn biercultuur) en uit onderzoek blijkt dat alcohol ook vaak aanwezig is binnen het artsenkorps. Echter, alcoholgebruik wordt dikwijls niet ter sprake gebracht op de consultaties – in tegenstelling tot rookgedrag –, ook niet als er vermoedens zijn van een potentieel alcoholprobleem. Daarom is het belangrijk dat toekomstige artsen hiermee in contact worden gebracht.
De afgelopen jaren zijn we bij Kasteelplus, de alcohol- en medicatie-unit in Karus, intensief op zoek gegaan naar manieren om de omgeving van mensen met een alcohol- en/of medicatieverslaving nog meer te betrekken bij onze werking en stil te staan bij hun eigen verhaal. We experimenteerden met het geven van infoavonden met ervaringsdeskundigen. Hierbij delen we vanuit verschillende perspectieven onze ervaringen uit de praktijk.
De inzet van ervaringskennis van zorggebruikers en familie is, mede door het herstelparadigma, steeds belangrijker geworden in de GGZ en verslavingszorg. In de forensische geestelijke gezondheidszorg (FGGZ) staat dit echter nog in de kinderschoenen. Dit onderzoek verkent de visies van professionals in zorgorganisaties in Nederlandstalig België op de implementatie van (familie-)ervaringsdeskundigen in de FGGZ. Het onderzoek biedt handvatten voor de ontwikkeling van een draaiboek dat organisaties in de FGGZ ondersteunt bij de duurzame implementatie van (familie-)ervaringsdeskundigheid. Deze handvatten kunnen ook helpen om de inzet van (familie-)ervaringsdeskundigheid in de verslavingszorg verder te bestendigen.
In de afgelopen decennia heeft binnen de geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg een verschuiving plaatsgevonden van een exclusief medisch model naar een meer geïntegreerde benadering waarbij herstel, empowerment en zelfregie van zorggebruikers centraal staan [1-3]. Deze paradigmawijziging heeft geleid tot een groeiende erkenning van de waarde van ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid binnen verschillende (zorg)contexten [3, 4]. Ervaringsdeskundigheid rust op twee belangrijke fundamenten: (1) methodische zelfhulp en (2) emancipatie [5]. Methodische zelfhulp benadrukt dat ervaringsdeskundigen (EDs) anderen kunnen ondersteunen door hun herstelervaringen te delen. Emancipatie richt zich op het integreren van zorggebruiker- en familieperspectieven in zorg en beleid [5]. Ervaringsdeskundigheid van zorggebruikers heeft duidelijk ingang gevonden in de verslavingszorg en sinds enkele jaren ook in de reguliere GGZ via het Globaal Plan Ervaringsdeskundigheid [6]. Daarnaast is er het laatste decennium meer aandacht voor familiebetrokkenheid1 en de inzet van familie-ervaringen in verslavingszorg en de reguliere GGZ [8-10].
Trimbos-instituut, Kenniscentrum Phrenos, Movisie en Vereniging van Ervaringsdeskundigen voeren een project uit om de Generieke module (GM) Ervaringsdeskundigheid en het Beroepscompetentieprofiel (BCP) Ervaringsdeskundigheid in acht organisaties te implementeren. Aanleiding is de uitdaging die organisaties ondervinden om ervaringsdeskundigheid breed te implementeren. In dit kader worden de volgende activiteiten uitgevoerd: implementatie aan de hand van een plan van aanpak, monitoring van de voortgang van de implementatie, toepassing van dialogische werkvormen en methodieken, en ontwikkeling van een landelijke scholings- en implementatiemodule. IrisZorg is een van de deelnemers aan het project en werkt aan functiedifferentiatie, scholing en implementatie ervaringsdeskundigheid binnen de teams.
Uit onderzoek blijkt dat de inzet van ervaringsdeskundigheid een positief effect heeft op de gezondheid en het welbevinden van cliënten, met name op herstel, empowerment en hoop. Ook zijn er aanwijzingen dat cliënten meer eigenwaarde krijgen, meer sociale steun ervaren, sociaal beter gaan functioneren en minder vaak worden opgenomen [1-6].
Free Clinic vzw zet al jarenlang ervaringswerk in in de dagelijkse praktijk. Dat ervaren we als een duidelijke meerwaarde. Toch loopt dat niet steeds van een leien dakje. Naast de succesfactoren zijn er ook valkuilen waarmee rekening moet worden gehouden. Daarom is het nodig dat er een kader wordt ontwikkeld binnen de organisatie (en ook ruimer) om struikelblokken te vermijden.
Verslavingszorg en partijen in het sociaal domein werken aan dezelfde doelen: (herstel van) eigen regie, veerkracht (positieve gezondheid) en samenredzaamheid. In het project ‘Bouwstenen voor herstel’ beschreven onderzoekers, in co-creatie met de praktijk, voorbeelden van bouwstenen voor een herstelinfrastructuur, gekoppeld aan de cliëntreis van ‘Stella’. In dit artikel laten we zien hoe verslavingszorg en sociaal domein elkaar aanvullen als het gaat om herstelondersteuning bij verslaving en hoe ze samen de zorg beter rondom en met de cliënt kunnen organiseren. We gaan daartoe in op enkele uitdagingen die deelnemers als essentieel aanmerkten in werkzame herstelpraktijken van verslavingszorg en sociaal domein op het gebied van taal, stigma en vrije ruimte.
Verslaving is vaak een langdurige en complexe aandoening, die gepaard kan gaan met problemen op andere levensgebieden zoals gezondheid, arbeid, financiën, justitie en het sociaal leven. Een integrale of holistische visie is daarom het uitgangspunt van de herstelbenadering. [1] In herstelprocessen staan de mogelijkheden en krachten van de mens centraal en hebben zij zo veel mogelijk de regie over hun eigen leven. Dit betekent dat naast aandacht voor middelengebruik, huisvesting en inkomen, er ook aandacht moet zijn voor sociale binding, identiteit, autonomie en een betekenisvolle rol of plaats in de maatschappij. [2,4] Er is steeds meer bekend over de aspecten van iemands leven die met herstel samenhangen. [3] Op de lange termijn verkleint aandacht voor herstel de kans op een terugval. [5]