Overzicht

Zwangere vrouwen die middelen misbruiken, worden soms met drang aangespoord om zich te laten opnemen. Uiteraard stappen dergelijke mama’s heel anders het OP+ programma binnen dan mama’s die zelf aan de alarmbel hebben getrokken. Via verschillende wegen trachten we om, ondanks de druk die er ervaren wordt, toch een goede hulpverleningsrelatie uit te bouwen in de wetenschap dat verbinding een cruciale stap is op weg naar herstel.

Het is de eerste keer dat Els, een zwangere vrouw die drugs gebruikt, een residentiële behandeling aanvangt. Voor het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (VK) was dit een voorwaarde om haar kindje na de geboorte mee naar huis te mogen nemen. Het VK was ingeschakeld door de sociale dienst van het ziekenhuis waar Els wilde bevallen. Daar vond men een zwangere vrouw die drugs gebruikte zorgwekkend.

Bij opname was Els boos om al die vreemde regels die plots gelden. Het ergste vond ze dat ze het een paar weken zonder haar gsm moest stellen. Wie bedenkt nu zo’n regel in 2022? Ze kon zich niet voorstellen dat ze haar vriend niet dagelijks zou horen. Ze keek er wel naar uit om mama te worden, al was ze ergens ook een beetje onzeker over haar moederrol. Wat zou er allemaal op haar afkomen met zo’n baby in huis?

Nederland gidsland?

Er is de laatste tijd meer aandacht voor het belang van ‘prenatale kinderbescherming’: maatregelen die al vóór de geboorte kunnen worden genomen om te voorkomen dat een kind beschadigd of in onveilige omstandigheden aan het leven moet beginnen. Omdat die maatregelen onvermijdelijk inbreuk maken op de zelfbeschikking van vaak kwetsbare zwangere vrouwen, maar ook omdat het gaat om de bescherming van een kind dat nog niet geboren is, is er over de zorgvuldige vormgeving van deze nieuwe vorm van kinderbescherming zowel ethisch als juridisch nog veel discussie.

Inleiding

In dit artikel doen we drie dingen. We beginnen met twee beschrijvende paragrafen. In de eerste schetsen we de in Nederland gegroeide praktijk, die maatregelen omvat als ondertoezichtstelling van een nog niet geboren kind en dwangopname van (of andere vormen van verplichte zorg voor) zwangere vrouwen met een psychische ziekte of een verslavingsproblematiek, en waarin sinds kort zelfs verplichte anticonceptie (mede) ter bescherming van een nog niet eens verwekt kind niet meer onmogelijk lijkt. In een tweede paragraaf geven we een korte samenvatting van de recente Belgische voorstellen om bij dat Nederlandse voorbeeld aan te sluiten en het kritische commentaar daarop van de Belgische Raad van State. In een derde paragraaf (‘Discussie’) komen we met ons eigen commentaar. We betogen dat de Nederlandse praktijk in conceptueel opzicht onhelder is en dat de rechter het moet doen zonder een kader dat de beoordeling van de noodzaak en proportionaliteit van dwangmaatregelen inzichtelijk maakt. We concluderen dat er, aan beide zijden van de grens, behoefte is aan een zorgvuldige wettelijke regeling voor alle vormen van prenatale kinderbescherming.