Toen we in de loop van vorig jaar onderzoekers, praktijkmensen en ervaringsdragers vroegen om kopij in te zenden voor een themanummer over verslaving en zwangerschap, was de respons erg groot. Het aantal bijdragen dat we… Lees verder »Verslaafd en zwanger:kan/mag dat? – deel 2
Voor zwangere patiënten met een stoornis in middelengebruik (SIM) is over het algemeen dezelfde zorg geïndiceerd als voor patiënten die niet zwanger zijn, behalve dan dat de zorg zich richt op het welzijn van twee personen. Daarnaast worden vaak ook andere instanties betrokken en komt, wanneer er gevaar is voor de ongeboren vrucht, de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (WVGGZ) [1] in beeld. De WVGGZ regelt dat patiënten, ook als zij dit afwijzen, verplicht zorg geboden kan worden. Hiervoor moet worden aangetoond dat de zorg noodzakelijk is om te voorkomen dat de persoon zichzelf of iemand anders ernstig benadeelt. De WVGGZ vervangt hiermee de wet op bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (BOPZ) sinds 1 januari 2020. Hoewel beide wetten gedwongen zorg regelen, zijn er met betrekking tot SIM twee belangrijke wijzigingen opgetreden: de BOPZ zag SIM niet als geestesstoornis, de nieuwe WVGGZ wel, en ook de foetus wordt als ‘persoon’ erkent.
Dat alcohol een nadelige invloed kan hebben op de zich ontwikkelende foetus, met risico op ernstige afwijkingen zoals het foetale alcoholsyndroom (FAS), is veelvuldig aangetoond. Recente trends van toenemend alcoholgebruik onder vrouwen in de vruchtbare leeftijd als gevolg van economische ontwikkeling, veranderende genderrollen, toegenomen beschikbaarheid van alcohol, groepsdruk en sociale aanvaardbaarheid van alcoholgebruik door vrouwen kunnen een toenemend aantal zwangerschappen in gevaar brengen voor prenatale alcoholblootstelling. Dit risico is nog groter geworden door de aanhoudende COVID-19-pandemie in sommige landen. Ondanks de kennis hierover blijkt prenataal alcoholgebruik wereldwijd nog steeds een groot en in sommige regio’s een groeiend probleem te zijn.
Popova, S., Dozet, D., Shield, K., Rehm, J., & Burd, L., Alcohol’s Impact on the Fetus, Nutrients, 13(10): 3452.
Middelengebruik tijdens de zwangerschap is een belangrijk volksgezondheidsprobleem, voortkomend vanuit de mogelijke fysieke en psychosociale schade op korte en lange termijn voor zowel (aanstaande) moeders als (ongeboren) kinderen. In het kader van optimale zorg en ondersteuning aan deze populatie is het essentieel om de zwangerschapsperiode beter te begrijpen vanuit het perspectief van moeders zelf. Dit onderzoek heeft tot doel om, aan de hand van kwalitatieve semigestructureerde interviews, de ervaringen met middelengebruik en hulpverlening tijdens de zwangerschap retrospectief te exploreren bij moeders die tijdens de zwangerschap illegale drugs hebben gebruikt. De bevindingen uit dit onderzoek stipuleren het belang van een destigmatiserende, niet-oordelende en relationele benadering ten opzichte van (aanstaande) zwangere vrouwen om middelengebruik bespreekbaar te maken en optimale zorg en bescherming voor de (aanstaande) moeder en het (ongeboren) kind te kunnen garanderen.
Een moeilijk debat laait regelmatig op: mogen drugsverslaafde ouders wel kinderen krijgen? En zo ja, mogen ze die dan zelf opvoeden? Journaliste Samira Atillah, die opgroeide met een verslaafde vader en moeder, zoekt antwoorden op complexe vragen.
‘Als het eerste kind niet veilig opgevoed kan worden, waarom zou het dan beter gaan met het tweede kind? In extreme gevallen moet de baby vanaf de geboorte bij de ouders weggenomen kunnen worden.’ Vooruit-voorzitter Conner Rousseau pleitte in november 2021 – opnieuw – om ‘kinderverwaarlozing’ door bepaalde ouders aan te pakken.
Er is de laatste tijd meer aandacht voor het belang van ‘prenatale kinderbescherming’: maatregelen die al vóór de geboorte kunnen worden genomen om te voorkomen dat een kind beschadigd of in onveilige omstandigheden aan het leven moet beginnen. Omdat die maatregelen onvermijdelijk inbreuk maken op de zelfbeschikking van vaak kwetsbare zwangere vrouwen, maar ook omdat het gaat om de bescherming van een kind dat nog niet geboren is, is er over de zorgvuldige vormgeving van deze nieuwe vorm van kinderbescherming zowel ethisch als juridisch nog veel discussie.
In dit artikel doen we drie dingen. We beginnen met twee beschrijvende paragrafen. In de eerste schetsen we de in Nederland gegroeide praktijk, die maatregelen omvat als ondertoezichtstelling van een nog niet geboren kind en dwangopname van (of andere vormen van verplichte zorg voor) zwangere vrouwen met een psychische ziekte of een verslavingsproblematiek, en waarin sinds kort zelfs verplichte anticonceptie (mede) ter bescherming van een nog niet eens verwekt kind niet meer onmogelijk lijkt. In een tweede paragraaf geven we een korte samenvatting van de recente Belgische voorstellen om bij dat Nederlandse voorbeeld aan te sluiten en het kritische commentaar daarop van de Belgische Raad van State. In een derde paragraaf (‘Discussie’) komen we met ons eigen commentaar. We betogen dat de Nederlandse praktijk in conceptueel opzicht onhelder is en dat de rechter het moet doen zonder een kader dat de beoordeling van de noodzaak en proportionaliteit van dwangmaatregelen inzichtelijk maakt. We concluderen dat er, aan beide zijden van de grens, behoefte is aan een zorgvuldige wettelijke regeling voor alle vormen van prenatale kinderbescherming.
Cannabisgebruik (wiet/marihuana of hasj) tijdens de zwangerschap is tot op heden een onderbelicht onderwerp. Er zijn aanwijzingen dat cannabisgebruik in de zwangerschap de gezondheid van zwangere vrouwen en hun nakomelingen kan beïnvloeden. In dit overzichtsartikel wordt de stand van zaken omtrent cannabisgebruik in de zwangerschap uiteengezet. Een overzicht van de wetenschappelijke literatuur omtrent (de voorspellers van) cannabisgebruik in de zwangerschap en de mogelijke gevolgen voor de ontwikkeling van het kind, en aanbevelingen voor toekomstig onderzoek worden gegeven.
Wereldwijd is cannabis een van de meest gebruikte genotsmiddelen, zowel onder mannen als onder vrouwen (zwanger of niet). In een nationaal bevolkingsonderzoek in de Verenigde Staten (VS) onder vrouwen in de vruchtbare leeftijd van 18 tot 44 jaar bleek dat de prevalentie van recent cannabisgebruik (d.w.z. het gebruik in de afgelopen maand) tijdens de zwangerschap toenam van 2,4% in 2002 tot 3,9% in 2014, terwijl de prevalentie van cannabisgebruik onder niet-zwangere vrouwen steeg van 6,3% in 2002 tot 9,3% in 2014 [1]. In Nederland was van 2002 tot 2006 het cannabisgebruik door zwangere vrouwen ongeveer 3% [2] Dit werd gemeten met vragenlijsten en urinetesten. Het Trimbos Instituut heeft in 2016 en 2018 middelengebruik uitgevraagd met vragenlijsten tijdens consultatiebureaubezoeken [3]. In dit onderzoek bleek de prevalentie een stuk lager te liggen: ongeveer 0,5% van de zwangere vrouwen gebruikte cannabis. Dit was retrospectief gemeten, dat wil zeggen dat het gebruik in de zwangerschap werd nagevraagd nadat de kinderen geboren waren. Belangrijk om te noemen is dat over het algemeen de data laat zien dat vrouwen die cannabis gebruiken tijdens de zwangerschap vaker dagelijkse gebruikers zijn [2, 4] en dat zwangere vrouwen die cannabis gebruiken eerder voldoen aan de criteria voor verslaving of een stoornis in het gebruik van cannabis (18,1% versus 11,4%) in vergelijking met niet-zwangere vrouwen [4].
Dit artikel is geschreven vanuit de ervaringen binnen vzw Free Clinic, een laagdrempelige organisatie in Antwerpen met een ruim aanbod aan deelwerkingen gericht op mensen die drugs gebruiken en daar problemen mee ervaren. De medewerkers komen onder meer in aanraking met vrouwen die met druggebruik te maken hebben en zwanger of ouder zijn. De hier voorgestelde benadering is uitgeschreven vanuit de praktijk en via een overleg en discussie met verschillende medewerkers van Free Clinic.
Ouderschap is een van de elementen die horen bij ons menszijn. Procreatie is een van de rechten van de mens. Voor velen is het een heel normale zaak. Voor anderen kan het een moeilijk te bereiken doel zijn. Weer voor anderen komt het ongepland. Sommige mensen kiezen er niet voor. En voor sommigen loopt het over een pad met doornen en valkuilen. Al die varianten zijn des mensen. En dan is het maar een toeval in welk nest een kind terechtkomt. Hopelijk is dat een warm nest waarin opgroeien een mooie reis wordt. Soms is dat nest niet optimaal en zijn de omstandigheden moeilijk of misschien zelfs schrijnend. Toch heeft een kind ook een eigen, intrinsieke kracht die mogelijk maakt dat opgroeien in minder fortuinlijke omstandigheden een waardevol leven niet in de weg staat.
Voor u ligt het eerste deel van het themanummer van het Tijdschrift Verslaving & Herstel met als thema zwangerschap en middelengebruik. Het is een combinatie die emoties uitlokt. We hebben allen, gelukkig, een beschermende reflex… Lees verder »Verslaafd en zwanger: kan/mag dat? – deel 2
Herstel van verslaving wordt vaak gelijkgesteld aan onthouding. Sommige mensen die van een verslaving afkomen, blijven echter andere producten gebruiken. Zo is cannabis een vrij toegankelijker substituut voor risicovollere stoffen als fentanyl, heroïne, cocaïne en methamfetamine. In dit kwalitatief onderzoek worden de ervaringen hiermee in kaart gebracht. Ze zijn ten dele positief, juist vanwege het lagere risicoprofiel, maar sommige deelnemers beschrijven ook sociale angst en verminderde productiviteit. Algemeen ervaren ze wel een positiever zelfbeeld en betere relaties. De onderzoekers menen dan ook dat cannabis als substitutie in de behandeling van sommige personen met een verslaving aan opiaten of amfetamines een plaats kan hebben in het beginnend herstel.
Beaugard, C.A., Walley, A.Y., & Amodeo, M. (2024). “Everything is kind of the same except my mind is with me”: exploring cannabis substitution in a sample of adults in early recovery from an opioid or stimulant addiction. Harm Reduction Journal, 21: 83, https://doi.org/10.1186/s12954-024-01002-0